صهبای اندیشه

بسم الله الرحمن الرحیم

گفتمان نقد همواره برای اهالی میدان علم و اندیشه مغتنم است چرا که موجب تقویت نقاط قوت و جبران نقاط ضعف و در نتیجه بالندگی فکر خواهد شد اما آلوده شدن این گفتمان به بی انصافی ها ، بد فهمی ها ، لجاجت ها، دشمنی ها و احیانا غرض ورزیهای مختلف موجب از بین رفتن محصول نقد سالم  و درافتادن مسئله انتقاد به دره تخریب و تحقیر می گردد .

آثار ویرانگر گفتمان تخریب بیش از آنکه متوجه متن یا شخص مورد نقد شود متوجه شخص منتقد یا به تعبیر بهتر شخصیت تخرب کننده می شود . آن هنگام که ادبیات تخریب جایگزین گفتمان نقد می شود برآیندی جز دشمنی و لجاجت ندارد و محصولش جز تیرگی فضای اندیشه و آشفتگی میدان عمل نخواهد بود .

( فرض می گیریم که می خواهیم نوشته ای را به نقد بکشیم ) برای آنکه وجه تمایز این دو گفتمان بیشتر مشخص شود شرح کوتاهی بر بایسته های گفتمان نقد ارائه می کنم :

1-       سلامت قصد و نیت :

حتی اگر معتقد نباشیم که همه کارها باید برای خداوند و به قصد تقرب به آن ذات مبارک صورت گیرد بهتر است نیت و قصدمان را در انتقاد از کسی یا چیزی مورد پالایش قرار دهیم . هر گونه مقصودی غیر علمی و ناخالص در گفتمان نقد موجب می شود حرکت در مسیر سلامت اندیشه را از دست داده و وارد فضای کینه ورزی ، لجاجت و تخریب شویم .

اغراض گوناگون سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و یا حتا شخصی راهزنان اندیشه منتقد اند . آنکه به نقد دیگری می پردازد تا فزونی دانش خود یا ناچیزی اندوخته های علمی طرف مقابلش را به رخ بکشد ، موجب زمین گیر شدن طرف مقابلش و یا کوبیدن فکر و شخصیت او گردد بیش از آن که نقد کند به جدل و نزاع کشیده می شود و البته روشن است که میان دشمنی و تخریب با نقد فاصله ای طولانی وجود دارد .

مقصد و مقصود ما در گفتمان نقد زمین گیر کردن یا منکوب کردن طرف مورد نیست بلکه می کوشیم تا با فهم صحیح از اندیشه ارائه شده به اصلاح آن بپردازیم و خطاهای احتمالی را با اندیشه ای صحیح و مستدل اصلاح سازیم . چنین مقصود و نیّتی سبب می شود تا به دام دشمنی و جهالت ناشی از آن در نیفتاده و گفتمان نقد را بی ثمر نسازیم .

2-       مطالعه موضوع مورد نقد :

شرط اول در مطالعه آنچه می خواهیم به نقد آن بپردازیم  خالی کردن ذهن از نگاه انتقادی به موضوع مورد نظر است . اگر از اول با نگاه نقادانه به مطالعه موضوع بپردازید هرگز نخواهید توانست نظر نویسنده یا مطلب مورد نظرتان را درست دریابید چرا که ذهن شما دنبال درک روشنی از منظور نویسنده نیست بلکه به دنبال نقاط ضعفی می گردد که بتواند آنها را به چالش بکشد  آنگاه ممکن است مطالبی را به نقد بکشید که اساسا درست فهم نکرده اید و ناگفته پیداست که چنین انتقادی به مثابه خراشیدن چهره علمی و شخصیت دانشی خود شماست .

سعی کنید مانند خواننده ای خالی الذهن با مطلب مورد نظر مواجه شوید  و به جای اینکه سعی کنید تا اشکالات مطلبی را که به نظرتان می رسد جستجو کنید به دنبال فهم روشنی از آنچه ارائه شده است باشید . اندیشه ارائه شده و شرایط زمانی و مکانی آن را در نظر بگیرید و  با هم بررسی کنید و پس از دقت نظر در منظور نویسنده و ارجاع متشابهات اندیشه او به محکماتی که در همان متن یا متون دیگر ارائه کرده است شما با فضائی روشن رو به رو خواهید بود که هم نقاط قوت اندیشه نویسنده را در پیش چشمانتان برجسته می کند و هم خواهید توانست با استدلالهای روشن و منطقی تان ضعفهای احتمالی و خطاهای ممکن را تصحیح نمائید .

ادامه دارد  ...

کلمات کلیدی :